Terugkijken: Impact coronacrisis op uitvaartbranche

Onderzoek naar de impact van de coronacrisis

ARQ Kenniscentrum Impact van Rampen en Crises heeft in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) onderzoek gedaan naar de impact van de coronapandemie. In het onderzoek is zowel gekeken naar de impact van de coronapandemie op werkenden in de uitvaartbranche als op nabestaanden.

Het Ministerie van VWS wil uit de opgedane ervaringen lessen trekken om zo bij mogelijke toekomstige pandemieën en/of een nieuwe coronagolf beter rekening te kunnen houden met het welzijn van uitvaartprofessionals en nabestaanden. De focus van het onderzoek lag daarom op de psychosociale gevolgen van de coronapandemie.

Impact op de uitvaartbranche in beeld

Beleidsadviseur Renée Dijkhuis vertelde tijdens de BGNU-bijeenkomst op 29 november 2022 wat het onderzoek naar de impact van de coronacrisis op uitvaartprofessionals heeft opgeleverd. Haar presentatie vindt u hier. Haar verhaal is hier terug te kijken.

Korte samenvatting

Aanleiding voor het onderzoek

De aanleiding van het onderzoek ‘Afscheid in Coronatijd’ ligt in het feit dat de uitvaartsector een belangrijke maatschappelijke functie vervult en dat de overheidsmaatregelen om het coronavirus te beperken grote impact hadden op uitvaartprocessen. De centrale vraag van het onderzoek was of dat heeft geleid tot psychosociale effecten bij uitvaartverzorgers en nabestaanden. Omdat uitvaartverzorgers en medewerkers in de postmortale zorg veel in contact komen met nabestaanden, is in het onderzoek op deze twee groepen professionals ingezoomd.

Deskresearch, interviews en vragenlijsten

Het onderzoek startte met deskresearch. Zo bleek dat o.a. door de Funeraire Academie al veel onderzoek naar de impact van de coronacrisis is gedaan. Ook zijn interviews gehouden. Op basis van de deskresearch en de interviews werden vragenlijsten opgesteld.

Psychosociale belasting

Aan uitvaartmedewerkers zijn verschillende vragen voorgelegd en die hadden betrekking op zowel de situatie tijdens de ‘acute fase’ van de coronacrisis, als op het nu, nu het weer normaal is.

De vragen over de acute fase van de coronacrisis hadden betrekking op de stressoren en de energiebronnen in het werk (bijvoorbeeld in hoeverre men last had van de werkdruk, de coronamaatregelen en het mogelijke besmettingsgevaar) en op wat de impact van de coronacrisis op dat moment was (bijvoorbeeld wat de invloed was op de werk- en privésituatie).

Voor de langere termijn is gevraagd naar de mate waarin uitvaartmedewerkers erkenning en waardering ervaren, welke ondersteuningsbehoeften er zijn, de mate van bevlogenheid, symptomen die kunnen wijzen op een (naderende) burn-out en mentaal welbevinden.

BGNU-leden wijzen erop dat de mate van bevlogenheid onder uitvaartmedewerkers altijd erg hoog is in vergelijking met de gemiddelde Nederlandse werknemer; niet alleen tijdens de coronapandemie maar ook daarvoor en daarna.

Resultaten van het onderzoek onder uitvaartprofessionals vanuit de literatuur

1. De uitvaartsector worstelde tijdens COVID-19 met (regionale) (personele) capaciteitstekorten. Het is aannemelijk dat de werkdruk onder medewerkers is toegenomen.
2. Er zijn aanwijzingen dat burn-out, angst en depressie klachten omhoog gingen in de eerste coronagolf.
3. Anderzijds werd het personeel geconfronteerd met een onbekende besmettelijke infectieziekte bij het verlenen van de laatste zorg aan overledenen. Dit kan gepaard gaan met sterke gevoelens van angst en onzekerheid over de eigen gezondheid en die van hun naasten.
4. De uitvaartsector ervaart ook een gebrek aan erkenning voor hun werk en de uitdagingen, ondanks de schriftelijk uitgesproken waardering en een werkbezoek van de minister van BZK. Erkenning helpt bij de preventie van mentale gezondheidsproblemen.
5. Uitvaartmedewerkers spelen een belangrijke rol in het emotioneel en zingevend ondersteunen van nabestaanden bij het verlies. Ze staan in de top-3 van rouwondersteuning voor nabestaanden, direct na familie en vrienden

Stressoren en energiebronnen onder de loep

Renée Dijkhuis zoomt in op de top-5 van ervaren coronagerelateerde stressoren die in het eigen onderzoek naar voren zijn gekomen. 

• Een hogere werkdruk dan vòòr de coronacrisis (bijvoorbeeld door de hoeveelheid van het werk of hogere tijdsdruk)
• Minder voor de overledene/nabestaanden kunnen betekenen dan vòòr de coronacrisis
• Het zien / ervaren van de last die nabestaanden ervoeren door de coronamaatregelen
• Meer handelingen moeten doen die niet overeen komen met de eigen normen en waarden dan vòòr de coronacrisis (bijvoorbeeld: overledene snel na overlijden in een lijkzak, nabestaanden moeten herinneren dat ze 1,5 meter afstand moeten houden)
• Meer bereikbaar en beschikbaar moeten zijn dan vòòr de coronacrisis

De coronacrisis had een duidelijk effect op hoe werknemers in de branche hun werk konden uitvoeren: dat wat zij het liefste doen – het verzorgen van overledenen en nabestaanden dingen uit handen nemen en hen ondersteunen in hun rouwtraject – was moeilijk te doen tijdens de crisis.

De top-2 ondersteunende factoren waren voor uitvaartmedewerkers ‘partner’ en ‘directe omgeving’.

Bevlogenheid en welzijn onder de loep

Na de coronacrisis gaat het relatief goed met uitvaartprofessionals:

• Acht tot negen op de tien werknemers is hoog tot zeer hoog bevlogen in vergelijking met een gemiddelde groep werknemers. Een op de tien werknemers in de uitvaartzorg heeft een gemiddelde werkbevlogenheid, en slechts één procent van de deelnemers scoort laag op werkbevlogenheid.
• Wat betreft mentaal welbevinden scoort ook maar één procent van de deelnemers laag, vergeleken met de normgroep. Drie op de tien medewerkers scoort gemiddeld en een overgrote meerderheid (70 procent) scoort hoog op mentaal welzijn.
• Ongeveer vier van de tien werknemers scoort laag op burn-outklachten en zo’n 60 procent scoort gemiddeld op burn-out klachten (vergeleken met de normgroep). Maar 3 procent scoort hoog op burn-outsymptomen.
• Ongeveer 7 op de 10 werknemers geeft aan geen behoefte aan ondersteuning te hebben, zo’n 30 procent heeft dat wel.

De conclusie van ARQ is dat uitvaartmedewerkers over het algemeen in goede geestelijke gezondheid verkeren en gezond zijn. Maar op een aantal medewerkers lijkt de coronacrisis wel impact op de geestelijke gezondheid te hebben en zij ervaren een ondersteuningsbehoefte. Dit is een belangrijk vraagstuk waarvoor op bestuurlijk en organisatorisch vlak aandacht nodig is. Aandachtspunten zijn dan: (structureel) hoge werkdruk, mogelijkheden om (emotionele) steun te bieden, machteloos (gevoel) door restricties, en weinig erkenning van de overheid/samenleving.

Wat er verder uit het onderzoek naar voren kwam

Zowel uit het onderzoek onder medewerkers in de uitvaartzorg als dat onder nabestaanden kwam naar voren dat het enorm lastig was om rekening te houden met de snel op elkaar volgende en wisselende maatregelen, vooral bij het samenstellen van de namenlijst van aanwezigen voor de uitvaart. Er moesten creatieve manieren gezocht worden om een eerbetoon te kunnen doen aan de overledene en samen te rouwen. Zo waren er allerlei vormen van erehagen, in de straat of buiten de kerk, kwamen nabestaanden in kleine kring thuis samen na de uitvaart, etc. Vanuit het perspectief van de uitvaartondernemers werd benoemd dat het erg lastig was om dat allemaal te zien, om niet meer te kunnen betekenen voor nabestaanden en om hen te moeten herinneren aan de regels om afstand te houden.

Positieve ervaringen door de restricties werden ook genoemd. Bijvoorbeeld de intieme ceremonie en geen rijtjes en kussen bij condoleances.

De ervaringen met livestreams waren wisselend. Er waren in sommige gevallen technische problemen. Nabestaanden vonden het fijn dat familie en vrienden die niet aanwezig konden zijn (doordat ze covid hadden, angst voor besmetting of door de restricties in aantallen) toch de livestream konden volgen. Aan de andere kant vonden sommige het ook niet prettig dat zo maar iedereen in principe die link kon openen en (online) bij de dienst kon zijn.