Afwikkelen van de erfenis
Erfgenamen moeten als eerste besluiten of ze de erfenis aanvaarden of verwerpen. Bij het afwikkelen van de erfenis kort na een overlijden komt het nodige kijken.
Is er een codicil of testament?
In een testament kan zijn vastgelegd wie de erfgenamen zijn en wie niet en wie de taak krijgt om de nalatenschap af te wikkelen: de executeur. Erfgenamen kunnen zowel natuurlijke personen zijn, als rechtspersonen (zoals een stichting voor een goed doel). De eigen notaris weet in ieder geval of er een testament is, of kan daar via het Centraal testamentenregister (CTR) achter komen. Daarin staat van elk Nederlands testament wanneer en bij welke notaris het is opgemaakt. Nabestaanden kunnen ook zelf bij het CTR opvragen of er een testament is.
- Lees hier meer over het Centraal testamentenregister.
Codicil
Een codicil is een door de overledene zelf opgesteld document. Dat hoeft niet bij een notaris gedeponeerd te zijn. Een codicil is rechtsgeldig als het handgeschreven, gedateerd en ondertekend is. Er kan in zijn vastgelegd aan wie de overledene bepaalde persoonlijke eigendommen wil nalaten. Dit kan alleen als die relatief weinig geldelijke waarde hebben. De bestemming van kostbaar antiek, kunst, een auto of een huis moet in een testament worden opgenomen. Als het codicil voor 1 januari 2003 is opgesteld, kan er ook een executeur in benoemd zijn. Na die datum kan dat alleen per testament geregeld worden.
Een codicil kan (met een testament) gedeponeerd zijn bij een notaris, maar dit hoeft niet. Meestal wordt een codicil in huis bewaard. Een logische plaats om te beginnen met zoeken is bij de papieren die na een overlijden nodig (kunnen) zijn, zoals de uitvaartverzekering en het trouwboekje. De overledene kan ook kopieën van het codicil aan nabestaanden hebben gegeven.
Wie pakt het afwikkelen van de erfenis op?
Het afhandelen van een nalatenschap kan een flinke klus zijn. De taken worden vaak gedaan door een of meerdere erfgenamen of een in het testament of codicil aangewezen executeur, notaris of bewindvoerder. Erfgenamen kunnen ook zelf een onafhankelijke executeur aanwijzen die de afwikkeling voor hen doet. Als er geen erfgenamen (bekend) zijn of als zij weigeren de nalatenschap af te wikkelen, neemt de overheid dit op zich. Lees hier meer over bij de Rijksoverheid.
- Lees hier meer over het afwikkelen van een erfenis.
Wie erft als er geen testament is?
Als na overlijden van de langstlevende ouder of een broer of zus blijkt dat diegene geen testament heeft, geldt het wettelijk erfrecht. De wet onderscheidt vier groepen erfgenamen:
- echtgenoot / geregistreerd partner en kinderen
- ouders, broers en zussen en hun kinderen
- grootouders
- overgrootouders
Als er in een bovenliggende groep een erfgenaam is, komt een volgende groep niet aan bod. Zijn er in geen van de vier groepen erfgenamen, dan gaat de erfenis naar de Staat der Nederlanden. Hoe deze verdeling in de praktijk werkt, bijvoorbeeld in samengestelde gezinnen en hoe het zit met erfdelen, vorderingen, wilsrecht en plaatsvervulling leest u in deze brochure van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie.
De erfenis aanvaarden of verwerpen
Erfgenamen krijgen 3 maanden om te beslissen of zij de erfenis zuiver aanvaarden, beneficiair aanvaarden of verwerpen. In deze periode kunnen schuldeisers niet van hen vragen om schulden te betalen. Elke erfgenaam maakt daarbij zijn of haar eigen keuze.
Zuiver aanvaarden
Bij zuiver aanvaarden erft de erfgenaam alle bezittingen en schulden van de overledene. Als de schulden groter zijn dan de waarde van de bezittingen, moet de erfgenaam deze betalen. Zolang deze keuze niet is gemaakt, mag niets met de bezittingen worden gedaan. Als erfgenamen bijvoorbeeld waardevolle spullen mee naar huis nemen (al is dit met de beste bedoelingen, zoals uit veiligheidsoverwegingen) of verkopen, is er al sprake van zuivere aanvaarding. Er kan dan niet meer gekozen worden voor beneficiaire aanvaarding of verwerping.
Uitzondering: kosten van de uitvaart en andere preferente schulden
De kosten van de uitvaart mogen wel al uit het vermogen van de overledene betaald worden. Dit zijn preferente schulden en het betalen ervan heeft geen invloed op het al dan niet aanvaarden van de erfenis. Wel kan het zo zijn dat de opdrachtgever de kosten van uitvaart niet uit de erfenis kan betalen als die uit meer schulden dan vermogen bestaat.
Beneficiair aanvaarden
Bij beneficiair aanvaarden - ook wel ‘nalatenschap aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving’ genoemd - zijn erfgenamen niet aansprakelijk voor schulden in de erfenis. De erfenis wordt beschreven en eventuele schulden voldaan. De erfgenamen erven alleen een eventueel positief saldo. In het geval van een negatief saldo erven zij niets. Minderjarigen moeten een erfenis altijd beneficiair aanvaarden.
Erfenis verwerpen
Als deze keuze wordt gemaakt, zijn de erfgenamen niet verantwoordelijk voor en betrokken bij de afwikkeling van de erfenis. Zij ontvangen niets, dus zelfs geen bezittingen met alleen emotionele waarde (zoals fotoboeken) en zijn niet verantwoordelijk voor schulden. In sommige gevallen - bijvoorbeeld als de erfgenaam een bijstandsuitkering ontvangt of zelf schulden heeft - is het (praktisch) niet mogelijk om een positieve erfenis te verwerpen.
NB. In het geval van beneficiair aanvaarden of verwerpen moeten de erfgenamen een verklaring afleggen bij de rechtbank.
Hoe verdelen we de bezittingen?
Het is aan de erfgenamen om samen te besluiten wat er met deze bezittingen gebeurt.
- Lees hier meer over wat er speelt na een overlijden en het verdelen van de erfenis.
Als de overledene ondernemer was, is er ook op zakelijk gebied veel te regelen. Ondernemersplein biedt een overzicht van zaken die geregeld moeten worden als de overledene een eenmanszaak, vennootschap onder firma (vof), maatschap of besloten vennootschap (bv) nalaat.
- Lees hier meer over wat er geregeld moet worden bij het overlijden van een ondernemer.
Als de erfenis problemen veroorzaakt
Het regelwerk na een overlijden, maar ook de erfenis zelf kan wrijving tussen nabestaanden veroorzaken. In korte tijd moeten erfgenamen samen beslissingen nemen over zaken die voor iedereen gevoelig liggen. Dat geldt in het bijzonder als de overledene zijn wensen niet had vastgelegd in een testament of codicil. Het aanwijzen van een gevolmachtigde is wellicht een optie. Deze kan namens allen of namens individuele erfgenamen de nalatenschap beheren en helpen afwikkelen. Zo hoeven erfgenamen niet zelf met elkaar aan tafel. Ook kan nalatenschapsmediation worden ingezet om uiteenlopende wensen en standpunten bij elkaar te brengen.
Hoe lang kan het afwikkelen van een erfenis duren?
Het afwikkelen duurt gemiddeld één tot anderhalf jaar. Hoeveel tijd en aandacht de erfenis vraagt, hangt af van de grootte en samenstelling van de erfenis en de medewerking van de erfgenamen.
- Lees hier meer over de verklaring van erfrecht, akte van verdeling en andere akten.
- Lees hier meer over het erven van schulden.
- Lees hier meer over het erven van een huis en hypotheek.
- Lees hier meer over wat als u zelf schulden heeft of een uitkering ontvangt.
Ruimte voor rouw
De periode na een overlijden is soms zo hectisch dat er weinig ruimte is voor de emotionele kant van het verlies. Voor het rouwproces is het beter om ook hier bewust tijd en aandacht aan te besteden.
- Lees hier meer over Leven met rouw.
Veelgestelde vragen over het afwikkelen van een erfenis
Een notaris kan onderzoek naar mogelijke erfgenamen doen. Als dat geen resultaat oplevert, kunnen achterblijvers vrijwillig de uitvaart regelen. De kosten van de uitvaart, een (urnen)graf en eventuele vooruitbetalingen kunnen worden betaald van de bankrekening van de overledene. De nabestaandendesk van de bank kan daarbij helpen. Zij kunnen ook verhuurders en organisaties waar abonnementen lopen op de hoogte brengen van het overlijden en een afschrift van de akte van overlijden meesturen. Die organisaties kunnen daaruit zelf hun conclusies trekken.
Zaakwaarnemer
Achterblijvenden kunnen als zaakwaarnemer van de onbekende erfgenamen optreden. Zij kunnen (met een notaris of andere neutrale derde) een beschrijving maken van vermogen en goederen van de overledene. Inboedel en zaken zoals een auto kunnen worden verkocht. Het is belangrijk daarbij precies vast te leggen aan wie wanneer wat is verkocht en tegen welke prijs, en het geld van de verkoop apart te zetten.
20 jaar
Erfgenamen kunnen gedurende 20 jaar aanspraak maken op de erfenis. Melden zij zich in die tijd niet dan vervalt de erfenis aan de Staat. Zijn er geen erfgenamen en wordt de afwikkeling van de erfenis niet opgepakt dan kan het Rijksvastgoedbedrijf dat doen.
Notarissen zoeken pas contact met erfgenamen als zij van nabestaanden daar opdracht toe krijgen of door de overledene zijn aangewezen als executeur.
Plaats van overlijden
Belangrijk is te weten in welke plaats het overlijden en de uitvaart plaats gevonden kan hebben. Dat kan de laatste woonplaats geweest zijn, maar ook aan een ziekenhuis of hospice in de omgeving en begraafplaatsen of crematoria in een regio waar de overledene binding mee had, zoals een geboorteplaats. Belanghebbenden kunnen een uittreksel uit het register van overlijden opvragen in de gemeente waar de persoon is overleden.
Begraafplaatsen en crematoria
Aan de hand van de naam, geboortedatum en -plaats kunnen begraafplaatsen en crematoria aangeven of een persoon bij hen begraven of gecremeerd is en wat er met de crematie-as is gebeurd. Het is verstandig deze informatie schriftelijk op te vragen om fouten en misverstanden te voorkomen.
Nabestaanden moeten de bank het overlijden van de rekeninghouder meedelen. De rekening wordt dan geblokkeerd tot er duidelijk is wie de erfgenamen zijn. Dan wordt de rekening gedeblokkeerd en komt op naam van “Erven van …” te staan. Erfgenamen kunnen automatische incasso’s en periodieke overboekingen zelf stopzetten. De bank verschaft desgevraagd inzicht in de transacties. Facturen die verband houden met de uitvaart of rechten en plichten van de erfgenamen, kan de bank van de geblokkeerde rekening van de overledene betalen.
De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) heeft een digitaal loket waar erfgenamen na kunnen gaan of een overledene onbekende tegoeden had bij banken.
- Lees hier meer over eventuele onbekende tegoeden.
De Rijksoverheid heeft voor u een stappenplan gemaakt waarmee u kunt nagaan of u erfgenaam bent, en wat u moet regelen als u erfgenaam bent. Aan de hand van een aantal vragen krijgt u advies voor uw persoonlijke situatie.
- Klik hier om uw persoonlijk overzicht te maken.