Uitvaren in coronatijd: de eerste ervaringen van David van de Waal

Uitvaarten regelen met besmette en onbesmette nabestaanden via beeldbellen. David van de Waal over zijn eerste ervaringen. Over het nut van protocollen en hoe je met gezond verstand reageert op onvoorziene kwesties.

Uitvaartverzorger David van de Waal (Uitvaartzorg Van David) had vorige week zijn eerste uitvaart van iemand die (mede) door corona overleed. Ook had hij een voorgesprek met kinderen wiens moeder binnenkort aan corona zal overlijden. En verder regelde hij twee ‘gewone’ uitvaarten in coronatijd. Allemaal via beeldbellen.

“Ik werd gebeld door de kinderen, toen zij de verzorging al gedaan hadden,” vertelt David van de Waal, “opmerkelijk genoeg samen met de thuiszorg.” De twee kinderen, een zoon, een dochter en een schoonzoon, waren toen al twee weken met hun moeder in quarantaine. Moeder was oud en zwak en toen zij ook nog corona kreeg – waarschijnlijk heeft een van de kinderen haar besmet – wilde zij niet meer naar een ziekenhuis. Ze wilde thuis sterven. De kinderen besloten de tijd die hen nog restte samen door te brengen, ze trokken bij haar in en zorgden voor haar. Verder kwamen er alleen nog de huisarts en de thuiszorg. “Een heftig besluit,” vertelt Van de Waal, “ze wisten dat ze waarschijnlijk zelf ook ziek zouden worden. De dochter is nu zelf ook flink ziek.”

De kleinkinderen en achterkleinkinderen – zestien in totaal – konden niet fysiek afscheid nemen van hun oma en overgrootmoeder, alleen via een tablet. Bij haar uitvaart was het andersom: daar waren de kleinkinderen, maar de kinderen zaten verplicht in quarantaine en konden er niet bij zijn.

Van de Waal werd dus gebeld nadat de overledene al verzorgd was. “Ze vertelden het verhaal meteen, ik hoefde nergens naar te vragen.” Ze wilden dat moeder thuis opgebaard zou blijven. Het kostte Van de Waal nog best wat moeite om zijn vervoerder te overreden om een koeling te brengen en haar daarop te leggen. “Van de RIVM mag het, maar mijn vervoerder wil zo min mogelijk contactmomenten met besmette overledenen en nabestaanden. Dat snap ik, maar gelukkig kon ik hem ervan overtuigen dat ze hoe dan ook toch het huis in zouden moeten. Ook als ze haar zouden overbrengen naar een rouwcentrum.”

Diezelfde avond nog werd mevrouw opgebaard en regelde Van de Waal de uitvaart via beeldbellen. Van de Waal gebruikt er Google Hangouts voor. Het was voor hem de eerste keer. “Achteraf gezien nam ik wat te weinig tijd voor de vragen om het regelen heen. ‘Hoe ging het, hoe was het voor u, etc’. Als je bij de mensen binnenkomt gaat dat automatisch, bij het video-regelen moet ik het inbouwen.”

Van de Waal heeft nu voor zich zelf een ‘telefoonscript’ opgesteld, waarin die vragen zijn verwerkt. Ook bouwt hij na zo’n drie kwartier een pauze in. “Dan stel ik voor: zullen we er nu allemaal even een kop koffie of thee bij pakken?” Het blijft tweede keus. “Je mist vooral de nonverbale signalen,” vindt hij. “Vooral als er nog meer mensen in de kamer zijn, die jij niet op je scherm ziet.”

Het regelen zelf ging vlot. De schoonzoon zat in het bestuur van een klein kerkje. Hij had met de dominee al geregeld dat zij daar een dienst zou doen voor alleen de kleinkinderen en de achterkleinkinderen. Daarna zouden ze haar begraven op het kerkhof.

In het kerkje was geen kerkomroep of andere opnamemogelijkheden. Van de Waal regelde dat er een opname kwam. Ze kozen ervoor dat de kinderen live mee konden kijken, vanuit het huis van hun moeder. Voor anderen werd er een eenvoudige videofilm gemaakt en online gezet. Een paar dagen na de uitvaart ontvingen zij een link. Het was een bewuste keuze om niet iedereen direct mee te laten kijken. “Het zou voor de (achter) kleinkinderen hebben kunnen voelen alsof ze op hun vingers werden gekeken. Het is toch anders of je er in de kerk bij bent of vanachter een scherm mee kijkt.”

Mevrouw was betrokken bij haar buren in het seniorencomplex. Die zetten op de galerij waxinelichten neer en konden voor vertrek met de rouwauto nog afscheid van haar nemen.

Dat had nog wel wat voeten in aarde. Van de Waal legt uit: “Het zorgteam heeft haar in de kist gelegd. Ze deden dat volledig in beschermende kleding. Ze hebben haar in gesloten kist op de galerij gezet, waar de buren afscheid van haar konden nemen. Ondertussen trokken zij binnen de beschermende pakken uit, zodat de buren dat niet hoefden te zien. In de lift hebben we de grepen en de knoppen ontsmet.”

De (achter)kleinkinderen verzamelden zich bij de kerk. “Het was heel vreemd dat ze daar alleen stonden, dat hun ouders er niet bij waren,” vertelt Van de Waal. De kleinkinderen konden daar nog afscheid van hun oma nemen. “Daarna heb ik met handschoenen de knoppen erin gedaan, ontsmet en hebben zij die een voor een erin gedraaid.” Er was nog één dilemma.

Om 1,5 meter afstand te bewaren mogen nabestaanden niet dragen, maar moet je rijden met maximaal vier begeleiders. Maar op deze begraafplaats ligt dik grind en de paadjes tussen de graven zijn er erg smal. Je kunt er niet rollend bij het graf komen, en bovendien wilden de kleinkinderen hun oma graag op de schouders dragen en met touwen laten dalen. Met zijn zessen. “Oma was best gezet, dus ik vond met vier dragen hier ook eigenlijk niet verantwoord,“ zegt Van de Waal. “Ik heb de opties aan ze voorgelegd en ze besloten eensgezind dat ze wilden schouderen.” Van de Waal liet ze wel een verklaring tekenen dat ze daar zelf voor kozen. “Voor alle zekerheid”.

“Protocollen zijn goed, maar je kunt er niet alles in vangen,” merkt hij op, “verder is het vooral een kwestie van je gezond verstand gebruikten.”

En dan was er nog de microfoon bij het graf. “Ik dacht dat ik over elk detail had nagedacht,” zegt Van de Waal, “maar toen ik aan het graf, na de laatste woorden van de dominee, de familie wel thuis wilde wensen, stonden we toch even te schutteren met het al dan niet overhandigen van de microfoon. Gelukkig was die voor die zestien aanwezigen niet echt nodig. De dominee heeft hem toen maar neergelegd.”

Het zijn de dagelijkse details zoals iedereen ze in deze door corona overheerste tijden herkent, bijvoorbeeld bij het boodschappen doen: ‘wat raak je aan, wat moet je hoe, wanneer en hoe vaak ontsmetten’. Wat Van de Waal echt zorgen baart is hoe het rouwen zal verlopen bij deze corona-uitvaarten. “Het is toch geen afscheid zoals we graag willen. De families kunnen het ook niet afronden met de ontlading die een condoleance na afloop geeft. Iedereen verdwijnt weer in zijn eigen huis, zonder elkaar te hebben kunnen troosten met een omhelzing. Het blijft kil.”

Met een andere familie had Van de Waal een voorgesprek. Het ging om een mevrouw die binnenkort overlijdt aan corona. Ze woont in een verpleeghuis, op een afdeling van acht personen, waarvan er zes corona hebben opgelopen. Niemand mag er op bezoek komen, maar nu ze terminaal is, mag dat wel: één persoon. De drie kinderen hebben onderling afgesproken dat een van de dochters dat doet. “Ze hadden zich bij het nemen van die beslissing niet gerealiseerd dat die dochter dan niet bij de uitvaart kan zijn,“ vertelt Van de Waal. “Tenminste niet als ze ziek wordt”.

De kinderen wilden graag dat moeder op de kamer zou worden opgebaard, zoals ze dat ook bij hun vader hadden gedaan. Maar dat mag nu niet. “Begrijpelijk, want het verpleeghuis wil nu geen geloop over de afdeling”. Maar wel lastig.

In het dorp is geen rouwcentrum. Ze bekijken nu de mogelijkheid om op te baren in de schuur van de zoon. “Het zou een oplossing kunnen zijn. Het mooie is dat dan de overige kinderen, kleinkinderen, maar ook buren en vrienden afscheid van haar kunnen nemen.” Nu ze dat bij leven niet kunnen is het des te belangrijker om dat na haar dood nog te kunnen doen.